PM Mudra Yojana: પ્રકારો, આ યોજનાનો લાભ કોણ લઇ શકે, કેવી રીતે અરજી કરવી
આજની ભવિષ્યલક્ષી ચર્ચાઓ દ્વારા ઉજ્જવળ ભવિષ્યને આકાર આપવાના પ્રયાસો ચાલી રહ્યા છે. રાજ્ય સરકારે નાના પાયાના સ્થાનિક ઉદ્યોગોને ટેકો આપવા માટે આગળ વધ્યા છે. મુદ્રા યોજના ખાસ કરીને આ હેતુ માટે રજૂ કરવામાં આવી છે. 2016 ના બજેટ સત્ર દરમિયાન, નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કર્યું અને મુદ્રા બેંકની તાત્કાલિક જરૂરિયાત વિશે વાત કરી.
તેમણે ભાર મૂક્યો કે સાચો સમાવેશ ફક્ત વૃદ્ધિ દ્વારા જ થાય છે. જ્યારે નાના ઉદ્યોગો માટે પણ તકો વિકસિત થાય છે, ત્યારે અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં પણ પરિવર્તન જોવા મળશે, જેના કારણે એકંદર ઉત્પાદકતામાં વધારો થશે. લગભગ 5.77 કરોડ વ્યવસાયિક એકમો – ઉત્પાદન, વેપાર અને સેવાઓમાં રોકાયેલા – નાના પાયે કાર્યરત છે. આમાંના ઘણા સાહસો મહિલાઓ દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે, જેઓ મેનેજમેન્ટની મુખ્ય જવાબદારી નિભાવે છે. છતાં, યોગ્ય સમર્થન વિના, તેમનું સમર્પણ અને સખત મહેનત પણ ઓછી થઈ શકે છે. તેથી, હું ₹20,000 કરોડની પ્રારંભિક મૂડી અને 3,000 પ્રકારની લોન આપવાના લક્ષ્ય સાથે માઇક્રો એન્ટરપ્રાઇઝ ડેવલપમેન્ટ રિફાઇનાન્સ એજન્સી (MUDRA) બેંક સ્થાપવાનો પ્રસ્તાવ મૂકું છું.
નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ આ જરૂરિયાત સમજી અને 8 એપ્રિલ, 2015 ના રોજ પ્રધાનમંત્રીની 20 જુલાઈની જાહેરાત બાદ, ક્રાઉન કોર્પસ ફંડની રચના સાથે, આ યોજનાને સત્તાવાર રીતે શરૂ કરી. આ યોજનાનો હેતુ ખાસ કરીને નાના વ્યવસાય એકમોને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવાનો છે. સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું છે કે તેમની સ્થિરતા અને વિકાસ માટે નાણાકીય સહાય મહત્વપૂર્ણ છે.
મુદ્રા યોજના શું છે?
પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (PMMY) ભારત સરકાર દ્વારા શરૂ કરાયેલ એક મુખ્ય યોજના છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય ઉત્પાદન, વેપાર અને સેવાઓ (જેમ કે ડેરી, મરઘાં અને મધમાખી ઉછેર જેવી સંલગ્ન કૃષિ) સહિત બિન-ખેતી ક્ષેત્રમાં આવક ઉત્પન્ન કરતી પ્રવૃત્તિઓ માટે 10 લાખ રૂપિયા સુધીની લોન આપીને નાના ઉદ્યોગોને સશક્ત બનાવવાનો છે. આ પહેલ માન્ય સભ્ય ધિરાણ સંસ્થાઓ (MLI) દ્વારા સૂક્ષ્મ અને નાના બિન-કોર્પોરેટ વ્યવસાયોને નાણાકીય પહોંચ સુનિશ્ચિત કરે છે.
આ લાભાર્થીઓમાં નાના ઉત્પાદકો, સેવા પ્રદાતાઓ, છૂટક દુકાન માલિકો, શેરી વિક્રેતાઓ, પરિવહન સંચાલકો, ફૂડ સ્ટોલ માલિકો, સમારકામ વ્યવસાયો, કારીગરો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. PMMY હેઠળ લોન અધિકૃત સભ્ય ધિરાણ સંસ્થાઓ જેમ કે જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો, ખાનગી બેંકો, રાજ્ય સહકારી બેંકો, પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બેંકો, સૂક્ષ્મ ધિરાણ સંસ્થાઓ (MFI), બિન-બેંકિંગ નાણાકીય કંપનીઓ (NBFCs), નાના નાણાકીય બેંકો (SFBs) અને અન્ય સત્તાવાર રીતે સૂચિબદ્ધ નાણાકીય સંસ્થાઓ દ્વારા મેળવી શકાય છે.
ભારતીય રિઝર્વ બેંકના માર્ગદર્શિકા અનુસાર સમયાંતરે ધિરાણ સંસ્થાઓ દ્વારા વ્યાજ દર નક્કી કરવામાં આવે છે. જ્યારે બેંકો તેમની નીતિઓ અનુસાર પ્રોસેસિંગ ફી વસૂલ કરી શકે છે, ત્યારે મોટાભાગની બેંકો ખૂબ જ નાના લોન લેનારાઓને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે શિશુ લોન (રૂ. 50,000/- સુધી) માટે આ ચાર્જ માફ કરે છે. મુદ્રા યોજના યોજના હેઠળ ત્રણ શ્રેણીની લોન પૂરી પાડે છે.
આ યોજનાની જરૂર શા માટે છે?
પરંપરાગત બેંકિંગ નેટવર્ક ઘણીવાર સામાન્ય વસ્તી સાથે, ખાસ કરીને દૂરના પ્રદેશોમાં રહેતા લોકો સાથે જોડાવામાં નિષ્ફળ જાય છે. આ અંતરને કારણે, જ્યારે નાના ઉદ્યોગસાહસિકો ભંડોળ શોધે છે, ત્યારે તેઓ સામાન્ય રીતે સ્થાનિક શાહુકારો તરફ વળે છે અને દેવાની જાળમાં ફસાઈ જાય છે. આ તેમની પ્રગતિને અવરોધે છે એટલું જ નહીં પરંતુ તેમને નાણાકીય જોખમમાં પણ મૂકે છે. દરમિયાન, ઘણા કુશળ વ્યક્તિઓ ઔપચારિક પ્રણાલીમાં અજાણ રહે છે. પ્રતિભા હોવા છતાં, તેઓ સમાન વ્યવસાયોમાં અન્ય લોકોથી વિપરીત, મૂડીના અભાવે પોતાને સાબિત કરવા માટે સંઘર્ષ કરે છે. મુદ્રાની રજૂઆતનો હેતુ આ ચોક્કસ મુદ્દાને સંબોધવાનો હતો, જેથી માઇક્રો-વ્યવસાયો વિકાસ માટે જરૂરી નાણાકીય દબાણ મેળવી શકે.
મુદ્રા યોજનાના પ્રકારો:
આ પહેલમાં, આધિ વિકલ્પો નિષ્ણાત મૂલ્યાંકનના આધારે વિવિધ ક્રેડિટ મર્યાદા અને વ્યાજ શ્રેણીઓ પ્રદાન કરે છે. મુદ્રા યોજના હેઠળ નીચે મુજબ ત્રણ શ્રેણીઓ છે:
શિશુ:
₹50,000 સુધીની લોન ઉપલબ્ધ છે. રાજદાર ફંડ હેઠળ યોજનાની શરતો અને વ્યાજ દરો એક બેંકથી બીજી બેંકમાં બદલાય છે. અંતિમ દર સંબંધિત બેંક દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. વધુમાં, મંજૂર ભંડોળનો ઉપયોગ કોઈપણ નાના પાયે વ્યવસાય સંબંધિત જરૂરિયાત માટે થઈ શકે છે, અને શિશુ શ્રેણી માટે કોઈ નીચી મર્યાદા નક્કી કરવામાં આવતી નથી.
કિશોર:
લોન ₹50,000 થી ₹5,00,000 સુધીની હોય છે. વ્યાજ દર અરજદારની પ્રોફાઇલ અને ધિરાણ આપતી બેંકના ક્રેડિટ મૂલ્યાંકન બંને પર આધાર રાખે છે. મુદ્રા નિયમિત વ્યવસાયિક ખર્ચમાં મદદ કરે છે અને સાધનો અને મશીનરીના સંપાદનને ટેકો આપે છે. આ પ્રકારની લોન માટે ચુકવણીનો સમયગાળો 60 મહિના સુધી લંબાવી શકાય છે.
તરુણ:
લોન બ્રેકેટ ₹5,00,000 થી ₹10,00,000 ની વચ્ચે છે. વ્યાજ દર નાણાકીય સંસ્થાના વિવેકબુદ્ધિથી બદલાઈ શકે છે. આ શ્રેણી હેઠળ લોન ચુકવણીનો સમયગાળો 84 મહિના સુધી મર્યાદિત છે.
ફેબ્રુઆરી 2024 સુધીમાં, 36 પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બેંકો, 21 રાજ્ય માલિકીની બેંકો, 18 ખાનગી બેંકો, 25 માઇક્રોફાઇનાન્સ ધિરાણકર્તાઓ, 35 રજિસ્ટર્ડ NBFCs, 47 NBFC-MFIs, 15 કૃષિ-કેન્દ્રિત બેંકો અને 6 સ્મોલ ફાઇનાન્સ બેંકોને આ લોનનું વિતરણ કરવાની મંજૂરી છે. કુલ વિતરણનો લગભગ 10% ‘શિશુ’ શ્રેણી હેઠળ આવે છે, જ્યારે બાકીનો ભાગ ‘કિશોર’ અને ‘તરુણ’ વિભાગો વચ્ચે વહેંચાયેલો છે.
મુદ્રા લોન કોણ લય શકે?
| લાયકાત ધરાવતી વ્યક્તિ / સંગઠન | વર્ણન |
|---|---|
| 18 વર્ષથી વધુ ઉંમરની વ્યક્તિ | કોઈપણ વ્યક્તિ જેમણે ઉંમર મર્યાદા પાર કરી હોય |
| બેરોજગાર | રોજગાર શોધતા લોકોને સહાયરૂપ |
| સ્ટાર્ટઅપ્સ | નવો વ્યવસાય શરૂ કરવા માંગતા ઉદ્યોગસાહસિકો |
| ગુરુદઉદ્યોગ | નાના અને મધ્યમ કક્ષાના ઉત્પાદન ઉદ્યોગો |
| દુકાનદાર | નાની દુકાન ચલાવતા વ્યક્તિઓ |
| રેડાવાળા | રોડ પર વેપાર કરતા અથવા ચલતી દુકાન ચલાવતા વેપારીઓ |
| છૂટક વેપારી | રિટેઇલ વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલા લોકો |
| વેપારી | નાના મોટા વેપાર કરતા લોકો |
| કારિગર | હસ્તકલા અને લઘુઉદ્યોગ સાથે જોડાયેલા લોકો |
| એકલ માલિકી, ભાગીદારી ફર્મ, મર્યાદિત જવાબદારી ભાગીદારી (LLP), અન્ય વ્યવસાયિક સંસ્થાઓ | વિવિધ પ્રકારની વ્યવસાયિક એકમો લાયક છે |
મુદ્રા લોન લેવાના જબરદસ્ત ફાયદા
| ક્રમ | ફાયદા | વર્ણન |
|---|---|---|
| 1 | કોલેટરલ-ફ્રી લોન | મુદ્રા લોન માટે કાંઈ જ જામીન આપવાની જરૂર નથી |
| 2 | નગીવી પ્રોસેસિંગ ફી | લોન મેળવવા માટે ઓછા ખર્ચે પ્રક્રિયા થાય છે |
| 3 | ખૂબ ઓછી વ્યાજદર | સામાન્ય લોનની તુલનાએ વ્યાજદર ખૂબ ઓછી હોય છે |
| 4 | મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો માટે છૂટછાટ | મહિલાઓને વિશેષ વ્યાજદર રિયાયત મળે છે |
| 5 | ક્રેડિટ ગેરંટી યોજનાઓ હેળવણ કવર | લોન પર ગેરંટી સુરક્ષા સુવિધા ઉપલબ્ધ છે |
પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા લોન માટે કેવી રીતે અરજી કરવી?
PMMY યોજના હેઠળ લોન માટેની અરજી પ્રક્રિયા સરળ અને સીધી છે. નીચે આપેલા પગલાં અનુસરો:
- સત્તાવાર પોર્ટલ પર જાઓ: PMMY અથવા Udyamitra ની સત્તાવાર વેબસાઇટ ખોલો અને “હમણાં જ અરજી કરો” બટન પર ક્લિક કરો.
- લોનનો પ્રકાર પસંદ કરો: શિશુ, બાળક અથવા કિશોરમાંથી યોગ્ય લોન શ્રેણી પસંદ કરો અને જરૂરી માહિતી (જેમ કે નામ, સરનામું, ફોન નંબર, PAN કાર્ડ, આધાર કાર્ડ, વગેરે) દાખલ કરો.
- દસ્તાવેજો અપલોડ કરો: ઓળખનો પુરાવો, રહેઠાણનો પુરાવો, વ્યવસાયનો પુરાવો અને પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ જેવા જરૂરી દસ્તાવેજો સ્કેન કરો અને તેમને સાઇટ પર અપલોડ કરો.
- અરજી સબમિટ કરો: અરજી ફોર્મ ભરો અને તેને સબમિટ કરો અને સંદર્ભ નંબર સાચવો.
- ચકાસણી અને મંજૂરી પ્રક્રિયા: તમારી અરજી નજીકના લોન સેન્ટર પર મોકલવામાં આવશે જ્યાં સંબંધિત અધિકારીઓ તેની સમીક્ષા કરશે અને તેને મંજૂર કરશે.
લોન ડિપોઝિટ: ચકાસણી પછી, મંજૂર લોનની રકમ નિર્ધારિત સમયગાળામાં તમારા બેંક ખાતામાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવશે.
‘મુદ્રા’ યોજના હેઠળ આ વ્યવસાય માટે લોન ઉપલબ્ધ છે
- વાણિજ્યિક વાહનો: મશીનરી અને સાધનો માટે મુદ્રા ફાઇનાન્સનો ઉપયોગ વાણિજ્યિક પરિવહન વાહનો જેવા કે ટ્રેક્ટર, ઓટો-રિક્ષા, ટેક્સી, ટ્રોલી, ટિલર, માલસામાન વાહનો, થ્રી-વ્હીલર, ઈ-રિક્ષા ખરીદવા માટે કરી શકાય છે.
- સેવા ક્ષેત્ર: સલૂન, જીમ, ટેલરિંગ શોપ, મેડિકલ શોપ, રિપેર શોપ, ડ્રાય ક્લીનિંગ અને ફોટોકોપીની દુકાનો ખોલવા.
- ખાદ્ય અને કાપડ ક્ષેત્ર: સંબંધિત ક્ષેત્રમાં પાપડ, અથાણું, આઈસ્ક્રીમ, બિસ્કિટ, જામ, જેલી અને મીઠાઈઓ બનાવવા જેવી ઘણી પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે. ગામડાઓમાં ખેતી સંબંધિત ઉત્પાદનોના સંરક્ષણ માટે.
- વ્યવસાયિક પ્રવૃત્તિઓ: દુકાનો અને સેવા સાહસો સ્થાપવા, વેપાર અને વ્યવસાયિક પ્રવૃત્તિઓ અને બિન-ખેતી નફો કમાવવાની પ્રવૃત્તિઓ.
- કૃષિ સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ: એગ્રી-ક્લિનિક્સ અને કૃષિ-વ્યવસાય કેન્દ્રો, ખોરાક અને કૃષિ-પ્રક્રિયા એકમો, મરઘાં ઉછેર, મત્સ્યઉછેર, મધમાખી ઉછેર, પશુધન ઉછેર, ગ્રેડિંગ, કૃષિ-ઉદ્યોગ, ડેરી, મત્સ્યઉદ્યોગ વગેરે.
કિશોર અને તરુણને લોન લેવા માટે આ દસ્તાવેજો જરૂરી છે
- ઓળખનો પુરાવો – મતદાર ID, PAN કાર્ડ, આધાર કાર્ડ, ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ, પાસપોર્ટ
- સરનામાનો પુરાવો – તાજેતરનો ટેલિફોન બિલ, મિલકત કર સ્લિપ, મતદાર ID, પાવર બિલ, આધાર કાર્ડ, અને માલિક અથવા વ્યવસાયિક ભાગીદારોનો પાસપોર્ટ
- જાતિ પ્રમાણપત્ર – SC/ST/OBC/લઘુમતી ઘોષણા
- બેંક સ્ટેટમેન્ટ – છેલ્લા 6 મહિનાના બેંક વ્યવહારોનો સારાંશ
- નાણાકીય સ્ટેટમેન્ટ – છેલ્લા 2 વર્ષનું બેલેન્સ શીટ જેમાં આવકવેરા રિટર્ન ફાઇલ કરવામાં આવ્યું છે
- અંદાજિત નાણાકીય – આગામી વર્ષ માટે અંદાજિત બેલેન્સ શીટ
- વ્યવસાય યોજના – વ્યવસાયિક પ્રવૃત્તિનો વિગતવાર પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ
- ફોટોકોપી – બે ડિરેક્ટર, માલિક અથવા વ્યવસાયિક ભાગીદારોની દરેકની બે નકલો
